50 năm quan hệ Việt Nam-Nhật Bản (21/9/1973 - 21/9/2023): “Việt-Nhật đồng hành, hướng tới tương lai, vươn tầm thế giới”

Hà Nội (TTXVN 20/09/2023) Việt Nam và Nhật Bản là hai quốc gia có nền văn hóa truyền thống với nhiều nét tương đồng, người dân hai nước đều cần cù chịu khó, tự lực tự cường, luôn có nghị lực vươn lên và đã làm nên nhiều thành tựu lớn. Sự tương đồng về văn hóa và những liên hệ lịch sử là chất keo tự nhiên gắn kết hai dân tộc, là nền tảng vững bền cho sự phát triển quan hệ giữa hai nước. Năm 2023 đánh dấu mốc 50 năm Việt Nam và Nhật Bản chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao (21/9/1973 - 21/9/2023). Trong suốt 50 năm qua, quan hệ giữa hai nước không ngừng được củng cố và phát triển trên nhiều lĩnh vực. Hai nước đã trở thành đối tác rất quan trọng của nhau, chia sẻ nhiều lợi ích chiến lược chung.

* 50 năm quan hệ hữu nghị truyền thống Việt Nam-Nhật Bản

Việt Nam và Nhật Bản chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 21/9/1973. Trải qua 50 năm vun đắp và xây dựng, quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản không ngừng được củng cố và phát triển toàn diện trên mọi lĩnh vực, trở thành một điểm sáng trong việc triển khai đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế của Đảng và Nhà nước Việt Nam.

Sau 5 thập kỷ, khuôn khổ quan hệ giữa hai nước đã liên tục được nâng cấp, từ “Đối tác tin cậy, ổn định lâu dài” (năm 2002) lên “Hướng tới quan hệ đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á” (năm 2006), “Quan hệ đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á” (năm 2009) và “Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng của châu Á” (năm 2014).

Từ khi thiết lập quan hệ “Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng ở châu Á”, hợp tác giữa hai nước phát triển tốt đẹp với sự tin cậy chính trị cao. Đây là cơ sở để hợp tác toàn diện và sâu rộng giữa hai nước đạt nhiều thành tựu trên tất cả các lĩnh vực. Sự tin cậy, hiểu biết lẫn nhau không ngừng được nâng cao, tạo nền tảng ngày càng tốt đẹp, xúc tiến nhiều hơn nữa các chương trình, dự án hợp tác song phương.

Hai nước duy trì thường xuyên các cuộc tiếp xúc, giao lưu các cấp. Gần đây nhất là Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc dự Hội nghị thượng đỉnh G20 và thăm Nhật Bản (tháng 6/2019), dự lễ đăng quang của Nhật hoàng Naruhito (tháng 10/2019); Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc dự Lễ Quốc tang cố Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo (tháng 9/2022); Đồng chí Trương Thị Mai, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tổ chức Trung ương, Chủ tịch Nhóm Nghị sỹ hữu nghị Việt-Nhật (tháng 9/2022); Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm chính thức Nhật Bản (tháng 11/2021), dự Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) mở rộng và làm việc tại Nhật Bản (tháng 5/2023)…

Phía Nhật Bản có chuyến thăm chính thức Việt Nam của Thủ tướng Suga Yoshihide (tháng 10/2020); Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio (tháng 4/2022); Chủ tịch Thượng viện Nhật Bản Otsuji Hidehisa (tháng 9/2023)...

Các chuyến thăm cũng như các cuộc gặp gỡ thường xuyên của lãnh đạo hai nước bên lề các hội nghị quốc tế và khu vực đã góp phần củng cố quan hệ tin cậy giữa lãnh đạo hai nước, đề ra những định hướng lớn cho sự phát triển có hiệu quả trong quan hệ song phương trên tất cả các lĩnh vực.

Mới đây, chuyến tham dự Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) mở rộng và làm việc tại Nhật Bản của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính (từ ngày 19 đến 21/5/2023) đã mở ra một dấu mốc phát triển mới trong quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam-Nhật Bản. Việc Việt Nam được Nhật Bản mời tham dự Hội nghị thượng đỉnh G7 mở rộng cho thấy Nhật Bản vô cùng coi trọng quan hệ hợp tác với Việt Nam. Theo Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam, ngài Yamada Takio, Nhật Bản coi Việt Nam là đối tác quan trọng và cần thiết trong việc thực hiện mục tiêu Khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP) của Nhật Bản.

Trong chuyến công tác này, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có cuộc hội đàm với Thủ tướng Kishid Fumio, hai bên nhất trí tăng cường hơn nữa sự tin cậy, thúc đẩy quan hệ song phương ngày càng phát triển, đồng thời thúc đẩy các nội dung hợp tác trọng tâm như kinh tế, thương mại, đầu tư, ODA thế hệ mới, cơ sở hạ tầng chất lượng cao, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng...; tăng cường phối họp, chia sẻ lập trường, hợp tác trong các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm. Hai bên đã đạt một số kết quả thực chất trong lĩnh vực hợp tác viện trợ phát triển chính thức (ODA) và đầu tư với việc ký kết 3 văn kiện hợp tác ODA trị giá 61 tỷ Yên cho các dự án Chương trình ODA thế hệ mới…

Tiếp đó, chuyến thăm chính thức Việt Nam của Chủ tịch Thượng viện Nhật Bản Otsuji Hidehisa (từ ngày 4 đến 7/9/2023) diễn ra vào dịp kỷ niệm 50 năm hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao mang ý nghĩa quan trọng đặc biệt, góp phần thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa hợp tác giữa hai Cơ quan lập pháp nói riêng, đóng góp quan trọng vào việc vun đắp tình hữu nghị và quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam-Nhật Bản.

Ngoài ra, hai nước hiện đang duy trì hiệu quả các cơ chế đối thoại, như: Ủy ban Hợp tác Việt-Nhật do hai Bộ trưởng Ngoại giao làm đồng Chủ tịch từ năm 2007; Đối thoại Đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản về ngoại giao-an ninh-quốc phòng cấp Thứ trưởng ngoại giao từ năm 2010; Đối thoại Chính sách quốc phòng Việt-Nhật cấp Thứ trưởng từ tháng 11/2012; Đối thoại An ninh cấp Thứ trưởng từ tháng 11/2013; Ủy ban hỗn hợp về thương mại, năng lượng và công nghiệp từ năm 2014; Đối thoại Nông nghiệp cấp Bộ trưởng từ năm 2014; Đối thoại chính sách biển Việt Nam-Nhật Bản cấp Bộ trưởng (thành lập từ tháng 12/2019).

Cùng với đó, hai bên cũng hợp tác chặt chẽ và hiệu quả tại các diễn đàn quốc tế và khu vực, như Liên hợp quốc, các hội nghị ASEAN+, APEC, ASEM… đóng góp ngày càng tích cực vào hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, phù hợp với đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa của Nhà nước Việt Nam.

* Hợp tác kinh tế-thương mại liên tục phát triển
Nhật Bản hiện là một trong những đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam và là nước G7 (Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới) đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (tháng 10/2011).

Kim ngạch thương mại song phương giữa hai nước tăng đều qua các năm. Tổng kim ngạch thương mại hai chiều năm 2020 đạt 40 tỷ USD; năm 2021 đạt 42,7 tỷ USD; năm 2022 đạt 47,6 tỷ USD. Trong 8 tháng năm 2023, kim ngạch xuất nhập khẩu của hai nước đạt trên 29,16 tỷ USD. Nhật Bản là thị trường nhập khẩu lớn các mặt hàng phương tiện vận  tải và phụ tùng, máy móc thiết bị dụng cụ phụ tùng khác, gỗ và sản phẩm gỗ, hàng thủy sản, máy vi tính và sản phẩm điện tử và linh kiện… mà Việt Nam có thế mạnh; ngược lại, Nhật Bản xuất khẩu chủ yếu máy móc, phụ tùng, thiết bị… sang Việt Nam. Hai nước đã dành cho nhau thuế suất tối huệ quốc từ năm 1999.

Về đầu tư, Nhật Bản là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn thứ 3 ở Việt Nam (sau Hàn Quốc và Singapore) với 5.168 dự án FDI còn hiệu lực, tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 71,02 tỷ USD (tính đến tháng 8/2023). Ở chiều ngược lại, Việt Nam đã có 106 dự án đầu tư sang Nhật Bản với tổng vốn đầu tư đăng ký đạt khoảng 19,5 triệu USD.

Nhật Bản cũng là nước cung cấp viện trợ phát triển chính thức (ODA) lớn nhất cho Việt Nam, chiếm khoảng 30% tổng số vốn của các nhà tài trợ nước ngoài dành cho Việt Nam, với 29,3 tỷ USD trong đó viện trợ không hoàn lại là 1,8 tỷ USD. Nguồn vốn ODA của Nhật Bản góp phần quan trọng trong việc phát triển các dự án cơ sở hạ tầng trọng điểm, tạo động lực lan tỏa tích cực, thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững; hỗ trợ chuyển giao công nghệ tiên tiến, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam.

Hợp tác nông nghiệp giữa hai nước có bước đột phá từ năm 2014, hai nước đã ký "Tầm nhìn trung và dài hạn trong hợp tác Nông nghiệp Việt Nam-Nhật Bản" (tháng 9/2015), ký lại Tầm nhìn chung sửa đổi vào tháng 5/2018, đang triển khai "Tầm nhìn trung và dài hạn hợp tác về nông nghiệp Việt Nam-Nhật Bản giai đoạn 2 giai đoạn 2020-2024". Hợp tác ứng phó với biến đổi khí hậu tiếp tục phát triển mạnh mẽ, thực chất với việc Nhật Bản liên tục cung cấp ODA những năm gần đây cho các dự án ứng phó với biến đổi khí hậu của Việt Nam.

Ngoài hợp tác kinh tế, thương mại, hai nước cũng hợp tác hiệu quả trong nhiều lĩnh vực khác như văn hóa, giáo dục-đào tạo, y tế, du lịch, hợp tác giữa các địa phương, lao động… Trong đó, hợp tác giáo dục-đào tạo giữa hai nước đã phát triển dưới nhiều hình thức. Nhật Bản là một trong những nước viện trợ không hoàn lại lớn nhất cho ngành giáo dục đào tạo của Việt Nam. Hai bên đã ký kết nhiều văn kiện hợp tác trong lĩnh vực này. Số lưu học sinh Việt Nam tại Nhật Bản hiện đạt hơn 51 nghìn người. Nhật Bản đang hợp tác để nâng cấp 4 trường đại học của Việt Nam đạt đại học chất lượng cao (gồm Đại học Cần Thơ, Đại học Đà Nẵng, Đại học quốc gia Hà Nội và Đại học Nông nghiệp Hà Nội); đang hợp tác xây dựng Trường Đại học Việt-Nhật nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam trong lĩnh vực khoa học công nghệ, quản lý và dịch vụ; hỗ trợ Việt Nam dạy tiếng Nhật tại một số trường tiểu học, phổ thông cơ sở tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh...

Về giao lưu văn hóa, các lễ hội thường niên, như Lễ hội Việt Nam tại Nhật Bản, Lễ hội Nhật Bản tại Việt Nam và Lễ hội Hoa anh đào Nhật Bản tại Việt Nam… luôn được đông đảo nhân dân hai nước đón nhận.

Nhật Bản còn là một trong những thị trường khách du lịch lớn nhất thế giới với 18 triệu lượt khách đi du lịch nước ngoài mỗi năm trước khi có dịch COVID-19.  Trong đó, Việt Nam là một điểm đến du lịch yêu thích của khách du lịch Nhật Bản với khoảng 1 triệu lượt khách tham quan mỗi năm. Năm 2022, dù đã mở cửa trở lại từ rất sớm nhưng Việt Nam mới chỉ đón được 128.764 khách Nhật Bản, thấp hơn nhiều so với trước dịch COVID-19 do Nhật Bản còn thận trọng với dịch. Nhưng đến năm 2023, lượng khách Nhật Bản đến Việt Nam đã có sự tăng trưởng trở lại. Trong nhóm 10 thị trường hàng đầu đến Việt Nam trong 5 tháng đầu năm 2023, Nhật Bản là một trong 4 thị trường khách ở khu vực Đông Bắc Á có mức tăng trưởng cao: Hàn Quốc (hơn 1,3 triệu lượt), Trung Quốc (399.000 lượt), Đài Loan-Trung Quốc (252.000 lượt), Nhật Bản (204.000 lượt).

Hiện nay, cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản có khoảng 500 nghìn người. Người Việt hiện sinh sống, làm việc và học tập trên khắp 47 tỉnh, thành phố của Nhật Bản, trong đó chủ yếu tập trung tại tỉnh Aichi, Tokyo, Osaka, Saitama, Chiba; Fukuoka…

* Thúc đẩy quan hệ Việt Nam-Nhật Bản phát triển vượt bậc 
Năm 2023 đánh dấu chặng đường 50 năm hợp tác Việt Nam-Nhật Bản. Theo Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản Phạm Quang Hiệu, trải qua 5 thập kỷ, quan hệ Việt Nam-Nhật Bản đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất trong lịch sử, xứng tầm quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng trên cơ sở chân thành, tình cảm, tin cậy, vì hòa bình, hợp tác, phát triển trong khu vực, trên thế giới và vì lợi ích của nhân dân mỗi nước.

   Để kỷ niệm dấu mốc quan trọng này, trong năm 2023, hai bên đã, đang và tiếp tục triển khai nhiều hoạt động phong phú; giao lưu cấp cao và các cấp diễn ra sôi động, nhiều sự kiện giao lưu văn hóa quy mô lớn được người dân hai nước mong đợi như Lễ hội Việt Nam tại Nhật Bản, vở Opera “Công chúa Anio” tái hiện sự tích công chúa Ngọc Hoa được Chúa Nguyễn gả cho thương nhân người Nhật Bản Sotaro Araki...

Theo Đại sứ Phạm Quang Hiệu, lãnh đạo hai nước nhất trí trong thời gian tới sẽ tập trung thúc đẩy triển khai thực hiện các thỏa thuận cấp cao, tập trung vào một số lĩnh vực sau:

Thứ nhất, tiếp tục tăng cường quan hệ chính trị tin cậy thông qua thúc đẩy các chuyến thăm, tiếp xúc các cấp nhất là cấp cao. Đặc biệt, trong năm 2023 kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Việt Nam và Nhật Bản phối hợp thúc đẩy quan hệ hợp tác hữu nghị trên tất cả các lĩnh vực, đưa quan hệ song phương bước vào giai đoạn phát triển mới, thực chất hơn, hiệu quả hơn.

Thứ hai, khai thác thế mạnh bổ sung lẫn nhau của hai nền kinh tế, tăng cường liên kết kinh tế giữa hai nước, duy trì Nhật Bản là đối tác hàng đầu của Việt Nam về ODA, đầu tư, thương mại... Việt Nam tiếp tục vận động Nhật Bản cung cấp ODA thế hệ mới giúp phát triển cơ sở hạ tầng chiến lược, hạ tầng giao thông, chuyển đổi số, ứng phó với biến đổi khí hậu, y tế; tranh thủ cơ hội doanh nghiệp Nhật Bản quan tâm, coi Việt Nam là điểm đến hấp dẫn trong quá trình dịch chuyển sản xuất, đa dạng hóa chuỗi cung ứng để thúc đẩy làn sóng đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam, tập trung thu hút đầu tư chất lượng cao, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng của doanh nghiệp Nhật Bản.

Thứ ba, thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực tiềm năng như chuyển đổi số, kinh tế số, xã hội số, chuyển đổi xanh...

Có thể thấy, dấu mốc 50 năm là dịp để hai nước cùng nhìn lại chặng đường đã qua, đồng thời kiến tạo nền tảng góp phần thúc đẩy quan hệ Việt Nam-Nhật Bản phát triển vượt bậc hơn nữa hướng tới tương lai, vươn tầm thế giới với tư cách là những đối tác có vị thế ngang bằng cùng mang lại lợi ích cho nhau./.

Trọng Đức (tổng hợp)