55 năm Ngày thành lập ASEAN: Đoàn kết, vững bước phát triển

Hà Nội (TTXVN 7/8/2022) Ngày 8/8/2022 đánh dấu 55 năm hình thành và phát triển Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) (8/8/1967-8/8/2022). Hơn nửa thế kỷ qua, ASEAN luôn vững bước phát triển với những thành tựu nổi bật, đem lại cho hơn 650 triệu người dân trong khu vực một môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển, một không gian hợp tác mở rộng quy tụ được hầu hết các cường quốc trong và ngoài khu vực.

* Hình mẫu về hợp tác khu vực

ASEAN được thành lập với 5 thành viên ban đầu, sau đó dần phát triển thành một tổ chức hợp tác toàn diện và chặt chẽ, bao gồm 10 nước thành viên là: Indonesia, Thái Lan, Philippines, Singapore, Malaysia, Brunei, Việt Nam, Lào, Myanmar và Campuchia. Ngoài ra, Timor Leste hiện đang là ứng cử viên của ASEAN.

Kể từ khi ra đời, dù còn có sự khác biệt về tôn giáo, về trình độ phát triển, về cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin... song các nước đã luôn hỗ trợ, giúp đỡ và cùng nhau phát triển về mọi mặt. ASEAN đã chứng minh được vai trò quan trọng trong việc đưa Đông Nam Á thành một khu vực hòa bình, thịnh vượng và ổn định; từ một khu vực kinh tế lạc hậu trở thành một đầu tàu thúc đẩy tăng trưởng và hội nhập toàn cầu.

Từ dân số khoảng 260 triệu người khi mới thành lập, ASEAN giờ là ngôi nhà chung của hơn 650 triệu người dân và là một thị trường nhiều tiềm năng. Dự báo đến năm 2050, ASEAN sẽ là nền kinh tế lớn thứ tư thế giới. Cộng đồng ASEAN đã bước vào năm thứ 7 hình thành và phát triển, kể từ mốc 31/12/2015 và đang nỗ lực hiện thực hóa Tầm nhìn đến 2025, bước đầu đạt được những tiến triển đáng khích lệ.

Thành công quan trọng nhất của ASEAN trong suốt 55 năm qua là đảm bảo duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực Đông Nam Á, các quốc gia thành viên xây dựng được mối quan hệ hợp tác ngày càng tốt đẹp. Những khác biệt giữa các thành viên, những bất đồng hay tranh chấp nhất định đều được ngăn chặn và hóa giải trên cơ sở lợi ích chung. Và nền tảng cho những thành công trong hơn 5 thập kỷ qua chính là những cơ chế hợp tác nội khối của ASEAN được triển khai thông qua các hiệp ước, diễn đàn, hội nghị, dự án, chương trình phát triển, việc xây dựng Khu vực tự do thương mại ASEAN và các hoạt động văn hóa-thể thao khu vực.

Trong đó, các diễn đàn do ASEAN khởi xướng đã quy tụ được nhiều quốc gia, được các nước lớn coi trọng. Trên thực tế, vai trò trung tâm của ASEAN đã được khẳng định thông qua việc ASEAN thúc đẩy sự ra đời và dẫn dắt Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng (ADMM) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng Mở rộng (ADMM+), đóng góp ngày càng quan trọng vào việc giải quyết những vấn đề chung của khu vực. Tiêu biểu là việc ASEAN đã bày tỏ lập trường kiên định trong việc duy trì hòa bình, ổn định trên Biển Đông và khu vực, như Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002 và đàm phán về Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) đang được kỳ vọng sớm hoàn tất, cùng nhiều tiến triển quan trọng khác.

Đặc biệt, Cộng đồng ASEAN từ khi ra đời đến nay đã đạt những kết quả đáng khích lệ trong nỗ lực xây dựng các trụ cột và triển khai Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025. Hiện các Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng đến năm 2025 đã và đang được triển khai đều khắp trên tất cả các trụ cột với những kết quả đáng khích lệ. Việc thực hiện các Kế hoạch tổng thể trên ba trụ cột Chính trị-an ninh, Kinh tế, Văn hóa-xã hội tiếp tục ghi nhận tiến triển tích cực, với tỷ lệ trung bình đạt trên 80%.

Cụ thể, hợp tác Chính trị-an ninh không ngừng được củng cố, ngày càng đa dạng về lĩnh vực và sâu sắc về nội dung. Đoàn kết, tương trợ, hợp tác đã trở thành giá trị cốt lõi mà các nước ASEAN luôn trân trọng, gìn giữ và phát huy.

Liên kết và kết nối Kinh tế ASEAN không ngừng mở rộng. Từ Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) năm 1992 đến các hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN với các đối tác Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và mới đây nhất là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), ASEAN khẳng định vai trò kết nối, góp phần củng cố hệ thống thương mại đa phương rộng mở ở khu vực và toàn cầu. Với dân số trên 650 triệu người, GDP khoảng 4 nghìn tỷ USD năm 2021, ASEAN hiện là thị trường đầy hứa hẹn và phát triển năng động bậc nhất trên thế giới.

Hợp tác Văn hóa-xã hội với nhiều sáng kiến, chương trình thiết thực trên hầu hết các lĩnh vực y tế, giáo dục, lao động, phúc lợi xã hội… góp phần xây dựng cộng đồng ASEAN vì người dân và luôn hướng tới người dân.

Nói về thành công của ASEAN, khi được đặt câu hỏi tại sao ASEAN ra đời và lớn mạnh trong mấy chục năm qua? Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng (nay là Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ) trong một lần trả lời phỏng vấn báo chí đã nói: “Đó chính là bởi giá trị của Cộng đồng ASEAN. Có nhiều việc, nếu đứng riêng rẽ, các nước ASEAN không thể làm được mà chỉ có thể gắn kết với nhau mới có thể hiện thực hóa”.

Ông Nguyễn Quốc Dũng phân tích rằng từ gắn kết với nhau trong cộng đồng, các nước mới có được vị thế và tiếng nói quan trọng, hiệu quả, mới đóng góp vào tạo dựng hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới. Theo ông “đây chính là giá trị của ASEAN và lợi ích của các nước khi là thành viên của Hiệp hội”. Để xây dựng được một cộng đồng ASEAN vững mạnh, yếu tố cần thiết nhất chính là đoàn kết, nhất trí và tôn trọng những nguyên tắc của ASEAN như nguyên tắc đồng thuận, không can thiệp công việc nội bộ của nhau. Những nguyên tắc này cũng chính là nền tảng để các nước ASEAN đoàn kết, thống nhất lập trường với nhau.

Không chỉ gắn kết, liên kết về nội khối, ASEAN còn tích cực mở rộng quan hệ với các đối tác bên ngoài, trở thành một đối tác quan trọng của các nước lớn trong và ngoài khu vực. Trên cơ sở quan hệ đối ngoại rộng mở bao gồm 11 đối tác đối thoại, trong đó có tất cả các nước lớn, tiếng nói ASEAN được lắng nghe và vai trò trung tâm của ASEAN từ đó ngày càng được củng cố.

Năm nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đều nằm trong các đối tác đầy đủ của ASEAN. Ngày càng có nhiều đối tác bên ngoài mong muốn thiết lập quan hệ đối tác với ASEAN và tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC). Mới đây nhất, ngày 3/8/2022, bên lề Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 55 (AMM-55), đã có thêm 6 quốc gia (Đan Mạch, Hy Lạp, Hà Lan, Oman, Qatar và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất) ký văn kiện tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Đông Nam Á (TAC), nâng tổng số quốc gia thành viên của hiệp ước này lên thành 49 nước.

Nhìn chung, các đối tác đều thể hiện sự coi trọng và ủng hộ đối với vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực, mong muốn tăng cường hợp tác, thiết lập và nâng cấp quan hệ với ASEAN. Những thành tựu trên khẳng định vai trò, vị thế, cũng như nỗ lực không mệt mỏi của ASEAN vì mục tiêu chung là hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực.

Nguyên Thứ trưởng Ngoại giao Phạm Quang Vinh nhận định: "Có lẽ, ‘bí mật’ hay chìa khóa thành công của ASEAN chính là ở 3 yếu tố cốt lõi: đồng thuận; kết hợp hài hòa giữa lợi ích quốc gia và khu vực; có tầm nhìn. Ba yếu tố này gọi chung là 'phương cách ASEAN', khiến ASEAN trong những vấn đề khó khăn nhất, khác biệt nhất vẫn tìm ra tiếng nói chung".

* Tiếp tục phát huy những giá trị đã có

Nằm ở tâm điểm khu vực châu Á-Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương là nơi hội tụ và giao thoa lợi ích chiến lược của các nước lớn, ASEAN cũng không tránh khỏi tác động từ cạnh tranh chiến lược và cọ xát lợi ích giữa các nước. Cùng với đó là diễn biến phức tạp tại các điểm nóng như Biển Đông, Myanmar, và sự gia tăng của các thách thức an ninh phi truyền thống, từ biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng, đến dịch bệnh như COVID-19.

Mặc dù hầu hết các nước ASEAN đã cơ bản kiểm soát dịch COVID-19 nhưng làn sóng mới có dấu hiệu đang trở lại trong khi năng lực sản xuất, tự chủ vaccine còn hạn chế. Nỗ lực phục hồi của ASEAN phải chịu tác động từ những “cú sốc” do hệ quả xung đột Nga-Ukraine và điều chỉnh chính sách tài chính-tiền tệ của các nền kinh tế lớn. Tăng trưởng kinh tế khu vực được dự báo phục hồi không đồng đều, lạm phát được dự báo tăng so với năm 2021.

Những vấn đề phức tạp như vậy đặt ra cho ASEAN rất nhiều thách thức cần xử lý. Nhưng thực tế, thách thức và cơ hội vẫn luôn song hành.

Thuận lợi lớn nhất của ASEAN là các thành tựu hơn nửa thế kỷ qua đã hình thành thói quen hợp tác, tạo dựng nhận thức chung sâu sắc của các nước về nhu cầu tăng cường liên kết, phối hợp hành động chung, hài hòa lợi ích quốc gia và khu vực, nhằm phục vụ mục tiêu an ninh và phát triển của từng nước cũng như khu vực.

Với những kế hoạch đặt ra của ASEAN như xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, các nước thành viên ASEAN đã nhất trí với Lộ trình xây dựng và thành lập Nhóm đặc trách cao cấp xây dựng Tầm nhìn; ASEAN cũng tiếp tục triển khai kiểm điểm thực hiện Hiến chương ASEAN…

Tầm nhìn ASEAN 2025 hiện nay và Tầm nhìn sau 2025 mà ASEAN đang xây dựng đều khẳng định ưu tiên cao nhất của các nước trong việc củng cố đoàn kết, thống nhất, nâng cao chất lượng hợp tác và liên kết ASEAN. Những khó khăn, thách thức ASEAN đã trải qua như dịch bệnh COVID-19 vừa là phép thử, vừa là cơ hội để ASEAN nâng cao tính tự cường, năng lực ứng phó và có sự chuẩn bị tốt hơn khi bùng phát các dịch bệnh trong tương lai.

Với tính chất tổ chức khu vực rộng mở, hướng ra bên ngoài, ASEAN cũng nhận được sự quan tâm và coi trọng của các đối tác trong và ngoài khu vực. Thông qua các cơ chế do ASEAN dẫn dắt, ASEAN và các đối tác tích cực đối thoại trên tinh thần xây dựng, thiện chí, thúc đẩy tiến trình xây dựng Cộng đồng và hợp tác trong những lĩnh vực cùng quan tâm như ứng phó dịch bệnh, biến đổi khí hậu, chuyển đổi số, kết nối, cơ sở hạ tầng bền vững, năng lượng sạch...; qua đó, đóng góp trách nhiệm và hiệu quả cho hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực nói riêng và thế giới nói chung./.                                                                                                                        

Trọng Đức (TTXVN)