Cao nguyên đá Đồng Văn trở thành “Công viên địa chất toàn cầu”
Hà Nội (TTXVN - 6/10/2010) Ngày 3/10/2010, tại hội nghị Mạng lưới công viên địa chất toàn cầu (GGN) tổ chức tại Lesvos (Hy Lạp), cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) chính thức được Hội đồng tư vấn GGN công nhận là thành viên của Mạng lưới công viên địa chất toàn cầu. Hồ sơ “Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn” là một trong sáu hồ sơ được thông qua tại hội nghị. Cao nguyên đá Đồng Văn trở thành công viên địa chất đầu tiên của Việt Nam và là công viên thứ hai tại khu vực Đông Nam Á được tôn vinh danh hiệu này.
* Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn - kiệt tác của thiên nhiên
Qua nghiên cứu, các nhà khảo cổ đã xác nhận và khẳng định: Hà Giang là một trong những vùng văn hóa sớm nhất của Việt Nam. Quần thể thiên nhiên và điều kiện lịch sử đã kiến tạo thành vùng cao nguyên đá Đồng Văn có hệ giá trị địa chất đặc sắc. Phạm vi địa giới vùng này bao gồm 4 huyện vùng núi đá phía Bắc của tỉnh là Quản Bạ, Yên Minh, Mèo Vạc và Đồng Văn, với diện tích tự nhiên khoảng 2.300 km2, và ở độ cao 1.025 m so với mặt nước biển.
Tiến sĩ khoa học Vũ Cao Minh ở Viện Địa chất (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam) - một trong những nhà khoa học có nhiều năm nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện hồ sơ khoa học công viên địa chất cao nguyên đá Đồng Văn- cho biết do quá trình kiến tạo của thiên nhiên, nước ta có một số vùng rất đặc biệt. Đó là vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) tiêu biểu với hiện tượng karst trên biển; hồ Ba Bể (Bắc Kạn) tiêu biểu với núi đá vôi gắn với hồ nước ngọt sâu và đẹp. Riêng cao nguyên đá Đồng Văn rất độc đáo với một “rừng đá khổng lồ” mang đặc trưng địa hình karst khô. Nhiều địa hình karst ở khu vực này không chỉ có ý nghĩa khoa học, mà còn có giá trị làm giàu cảnh quan như: vườn hoa đá Khau Vai, vườn thú đá Lũng Pù, bãi hải cẩu Vân Chải, hoang mạc đá Sảng Tủng...
Tại cao nguyên đá Đồng Văn, các nhà khoa học đã phát hiện được 38 điểm di sản, điểm có giá trị tài nguyên có ý nghĩa quốc gia và quốc tế. Trong đó, có 7 di sản về tiến hóa trái đất, 3 điểm quan sát toàn cảnh, 7 điểm về vườn đá và rừng đá, 6 điểm di sản về vách đá dốc đứng có độ cao từ 200 đến hơn 600 m, 7 di sản về hang động, 3 điểm bảo tồn cổ sinh học, 5 di sản về các trũng kiến tạo - karst. Với những giá trị địa chất độc đáo đó, cao nguyên đá Đồng Văn là vùng đất duy nhất ở nước ta còn mang dáng vẻ nguyên thủy thông qua đặc điểm địa tầng được phân chia thành 17 hệ tầng và cổ sinh với 17 nhóm hóa thạch.
- Tại cao nguyên đá Đồng Văn có mặt các trầm tích từ kỷ đá vôi có niên đại cách đây hàng trăm triệu năm. Đây là một khu “rừng đá” với những hình thù kỳ vĩ, nhọn, sắc, đa dạng, được coi là cao nguyên đá lớn nhất thế giới.
+ Các đỉnh “kim tự tháp” là dạng cảnh quan khá phổ biến ở khu vực Đồng Văn (được các nhà khoa học địa chất gọi là chóp karst kiểu Đồng Văn). Những dãy núi có dạng kim tự tháp nối tiếp nhau cao ngất trời, có độ dốc lớn, đỉnh nhọn sườn dốc, vách đá tai mèo... rất độc đáo tạo cho cao nguyên đá Đồng Văn một sự uy nghi hùng vĩ.
+ Hệ thống hang động đá là sản phẩm của quá trình hoạt động kiến tạo karst, có ý nghĩa khoa học đồng thời cũng là những điểm tham quan du lịch rất kỳ thú. Tại huyện Đồng Văn có 20 hang đá, Mèo Vạc có 37 hang đá và Yên Minh có 5 hang đá. Hệ thống hang đá ở đây được phân chia thành 3 bậc chính ở các độ cao lần lượt 1.150 m, 950 m và 350 m. Đặc điểm này phản ánh rõ nét chế độ hoạt động kiến tạo mạnh ảnh hưởng tới quá trình hình thành hang, cũng như đặc thù của chế độ thủy văn của vùng Đồng Văn, mở ra tiền đề tìm kiếm nước cho huyện Đồng Văn ở một độ sâu nhất định (950 m -1.050 m).
+ Đỉnh Lũng Cú cách trung tâm thị trấn Đồng Văn 24 km, có độ cao gần 1.500 m so với mặt nước biển, là điểm cao cực Bắc Việt Nam. Những ngọn núi nơi đây có tính xếp lớp đơn nghiêng của đá trầm tích hệ tầng Chang Pung - loại đá hình thành sớm nhất và cổ nhất trên cao nguyên đá Đồng Văn. Trên ngọn núi Rồng, cột cờ hùng vĩ với lá Quốc kỳ rộng 54 m2 tượng trưng cho 54 dân tộc Việt Nam kiêu hãnh tung bay giữa trời xanh, khẳng định chủ quyền của đất nước ta.
+ Đỉnh Mã Pì Lèng được mệnh danh là “Đệ nhất hùng quan” nằm trên tuyến đường Đồng Văn - Mèo Vạc, cách thị trấn Đồng Văn khoảng 10 km. Đây là một cảnh quan địa mạo hiếm có. Đứng trên đỉnh Mã Pì Lèng ngỡ với được tới trời xanh, nhìn xuống dòng sông Nho Quế (thấp hơn đỉnh đèo gần 1.000 m) như một dải lụa màu chạy dưới chân núi. Sườn núi dốc đứng tạo sự hùng vĩ với các đứt gãy và chuyển dịch địa tầng lớn trong vỏ trái đất.
+ Các “vườn đá”, “rừng đá” đa dạng và phong phú như: vườn đá Khâu Vai (Mèo Vạc) với các chóp đá thường có dạng bông hoa, nụ hoa, nhành hoa muôn màu muôn vẻ. Vườn đá Lũng Pù (Mèo Vạc) thì mỗi chóp đá, tảng đá, tháp đá lại có hình thù kỳ dị: rồng cuộn, hổ ngồi… Ở bãi hải cẩu Vân Chải (Đồng Văn) là lớp lớp những phiến đá tròn nhẵn xếp gối lên nhau, trông như đàn hải cẩu hàng nghìn con, tựa vào nhau nghỉ trên “bãi biển”...
- Cao nguyên đá Đồng Văn có 11 hệ tầng (các tầng địa chất) trong đó có loại trầm tích cổ nhất có niên đại từ 600 đến 400 triệu năm gồm: Chang Pung, Lutxia, Sika, Làng Xảng, Si Phai, Tốc Tát, Lũng Nậm, Bắc Sơn, Đồng Đăng, Sông Hiến và Hồng Ngài.
- Về cổ sinh (sinh vật cổ): Tại đây có hàng nghìn loại thuộc 120 giống của 17 nhóm hóa thạch cổ sinh được phát hiện rất đa dạng, phong phú về giống, loài gồm: Tay cuộn, bọ ba thùy, cá cổ, thực vật thủy sinh, vỏ cứng, san hô vách đáy, san hô 4 tia, lỗ tầng, răng nón, trùng lỗ, vỏ nón, hai mảnh vỏ, chân bụng, chân đầu, động vật dạng rêu, huệ biển và tảo... Các cổ sinh vật này đã giúp các nhà khoa học hoàn chỉnh bức tranh lịch sử phát triển địa chất vùng cao nguyên đá Đồng Văn nói riêng và địa chất khu vực Đông Bắc Việt Nam – Nam Trung Quốc nói chung.
Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn được các nhà khoa học đánh giá là vùng có hệ địa - sinh thái núi đá độc đáo và đa dạng. Những quần xã rừng nguyên sinh còn tương đối nguyên vẹn, có nhiều gỗ, lâm sản và các loài thuốc quý như: nghiến, thông đá, dẻ, thảo quả, đỗ trọng, nấm hương… Đặc biệt, trên những hoang mạc đá ở Công viên địa chất Cao nguyên Đồng Văn có tới trên 40 loài lan, điển hình là lan hài.
Công viên địa chất Cao nguyên Đồng Văn còn là môi trường sống “thân thiện” của các loài động vật hoang dã với trên 50 loài thú, chim, bò sát như: sơn dương, voọc, hoẵng, lợn rừng, cầy hương, sóc, gà rừng, chim, khướu, hoạ mi… tạo nên nét đẹp tự nhiên, sinh động của vùng cao nguyên đá.
- Ngoài những giá trị địa chất, giá trị thiên nhiên... Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn còn là một vùng đất cổ, có lịch sử phát triển lâu đời với nhiều di tích, di vật đánh dấu những giai đoạn phát triển chính của lịch sử đất nước, như các di tích thời kỳ đá cũ, sơ kỳ đá mới, hậu kỳ đá mới, tiêu biểu nhất là những trống đồng cổ thuộc thời kỳ sắt sớm. Trong đó, trống đồng của đồng bào dân tộc Lô Lô ở Đồng Văn là di vật khảo cổ học tiêu biểu cho thời kỳ dựng nước, là nét thống nhất đa dạng của nền văn minh Đông Sơn của người Việt cổ đã phát triển trên mảnh đất Hà Giang.
Không những vậy, nơi đây còn chứa đựng những giá trị văn hoá truyền thống rất riêng của đồng bào các dân tộc. Trong quá trình thích ứng với điều kiện tự nhiên, đồng bào các dân tộc đã sáng tạo nên những yếu tố văn hóa độc đáo. Đó là quá trình nhận biết và ứng xử với môi trường thiên nhiên xung quanh - môi trường đá như: các nương đá, xếp nương đá, bức rào đá quanh nhà… cùng với các phong tục tập quán, các lễ hội đặc sắc giàu tính nhân văn của các dân tộc Mông, Dao, Lô lô, Pu Péo…, các làn điệu dân ca, dân vũ và âm nhạc truyền thống, đã làm tăng sức hấp dẫn của vùng đất nơi địa đầu Tổ quốc này.
* Hành trình đến với “Công viên địa chất toàn cầu”
Thấy rõ ý nghĩa, giá trị khoa học, văn hóa đặc biệt của khu vực cao nguyên đá Đồng Văn, từ nhiều năm nay, nhất là 4 năm trở lại đây, UBND tỉnh Hà Giang đã phối hợp với các cơ quan nghiên cứu, cơ quan chức năng của Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Tài Nguyên và Môi trường, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch tiến hành các dự án, đề tài khảo sát, nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học để đề nghị UNESCO công nhận cao nguyên đá Đồng Văn” là “Công viên địa chất toàn cầu” và gia nhập mạng lưới các công viên địa chất toàn cầu.
Từ cuối năm 2007 đến nay, với sự hợp tác và giúp đỡ của Dự án công viên Việt - Bỉ, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Giang cùng với những chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực địa chất và khoáng sản, cổ sinh địa tầng, khảo cổ học, dân tộc học... nghiên cứu, làm rõ những giá trị nổi bật của cao nguyên đá Đồng Văn về địa chất, địa mạo, tự nhiên, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, qua đó đề xuất các giải pháp trong việc quản lý, bảo tồn, phát huy các giá trị này phục vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế, văn hóa, du lịch của địa phương.
Đến giữa năm 2009, UBND tỉnh Hà Giang thành lập Trung tâm bảo tồn công viên địa chất cao nguyên đá Đồng Văn. Ngay sau khi ra đời, Trung tâm đã tổ chức cắm 8 điểm quan trọng nhất và dày đặc di tích giao cho chính quyền các xã sở tại bảo vệ. Bên cạnh đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã mời gọi các doanh nghiệp, các nhà đầu tư trong nước lên Hà Giang tham gia xây dựng và khai thác, phát triển du lịch ở khu vực cao nguyên đá Đồng Văn.
Trung tuần tháng 9-2009, UBND tỉnh Hà Giang phối hợp với Bộ Ngoại giao, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức hội thảo quốc tế “Xây dựng Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn” thu hút sự tham gia của hàng trăm nhà quản lý, nhà văn hóa và nhà khoa học trong nước và nước ngoài.
Tháng 12-2009, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã trình hồ sơ “Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn” lên UNESCO đăng ký là “Công viên địa chất toàn cầu”. Trước đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã công nhận 5 di tích trên cao nguyên đá Đồng Văn là Di tích quốc gia, gồm: quần thể di tích danh thắng Lũng Cú ở xã Lũng Cú (huyện Đồng Văn); phố cổ Đồng Văn ở thị trấn Đồng Văn (huyện Đồng Văn); chợ tình Khau Vai ở xã Khau Vai (huyện Mèo Vạc); quần thể lịch sử - danh thắng Mã Pì Lèng ở xã Pài Lủng (huyện Đồng Văn); danh thắng Núi Đôi ở thị trấn Quản Bạ (huyện Quản Bạ).
Việc cao nguyên đá Đồng Văn chính thức trở thành “Công viên địa chất toàn cầu” là “cơ hội vàng” để tỉnh Hà Giang khai thác tiềm năng du lịch sinh thái, văn hóa, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo, từng bước rút ngắn khoảng cách phát triển với các tỉnh miền xuôi. Tuy vậy, điều quan trọng nhất hiện nay là đề ra các giải pháp hữu hiệu nhằm bảo vệ và xây dựng Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn xứng tầm với vị trí, giá trị đã được GGN vinh danh./.
Thanh Phương
