Giải Nobel Hóa học 2023 và các giải Nobel Hóa học trong 10 năm gần đây
Hà Nội (TTXVN 4/10/2023) Chiều ngày 4/10/2023, Viện Hàn lâm khoa học hoàng gia Thụy Điển đã công bố giải Nobel Hóa học năm 2023 thuộc về các nhà khoa học Moungi Bawendi, Louis Brus và Alexei Ekimov, về công trình khám phá và tổng hợp các chấm lượng tử.
* Tôn vinh công trình khám phá và phát triển các chấm lượng tử
Hội đồng Nobel của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển cho biết, các nhà khoa học Moungi Bawendi từ Viện Công nghệ Massachusetts, Louis Brus từ Đại học Columbia và Alexei Ekimov, người làm việc tại công ty Nanocrystals Technology ở Mỹ, được trao Giải Nobel Hóa học năm 2023 nhằm tôn vinh công trình khám phá và tổng hợp các chấm lượng tử mà sẽ giúp cách mạng hóa các ngành công nghiệp.
Chấm lượng tử là những hạt rất nhỏ, có đường kính chỉ khoảng từ 2-10 nano mét, tương đương với 50 nguyên tử. Đây là công nghệ đã giúp cách mạng hóa các ngành công nghiệp từ điện tử tiêu dùng đến chăm sóc sức khỏe. Theo đó, các hạt này được sử dụng trong sản xuất đèn LED, màn hình TV và cũng có thể được sử dụng trong phẫu thuật loại bỏ mô ung thư.
Đây là giải thưởng thứ ba được công bố trong mùa giải Nobel năm nay, sau các giải Nobel Y Sinh và Nobel Vật lý. Từ năm 1901 đến năm 2022, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã trao 114 giải Nobel Hóa học.
Giải thưởng tiếp theo được công bố là giải Nobel Văn học (ngày 5/10). Giải Nobel Hòa bình là giải thưởng duy nhất được công bố ở Oslo (Na Uy) ngày 6/10. Trong khi đó, giải Nobel Kinh tế sẽ khép lại Tuần lễ Nobel 2023 vào ngày 9/10. Lễ trao các giải Nobel sẽ được tổ chức vào ngày 10/12 tới tại Stockholm (Thụy Điển) và Oslo (Na Uy) với mỗi giải thưởng trị giá 11 triệu crown Thụy Điển (986.000 USD), tăng 1 triệu crown Thụy Điển so với năm 2022.
* Các giải Nobel Hóa học trong 10 năm gần đây
- Năm 2022: Giải Nobel Hóa học năm 2022 thuộc về 3 nhà khoa học Carolyn R. Bertozzi (Mỹ), Morten Meldal (Đan Mạch) và K. Barry Sharpless (Mỹ) về sự phát triển của nghiên cứu phản ứng hóa học click và phản ứng hóa học sinh trực giao, được sử dụng trong phát triển dược phẩm và lập bản đồ ADN. Hội đồng Nobel Hóa học đánh giá giải Nobel Hóa học 2022 đã tập trung vào phương pháp giúp vấn đề trở nên đơn giản và dễ dàng hơn. Những phân tử hữu dụng có thể được xây dựng theo cách thức trực tiếp hơn.
- Năm 2021: Giải Nobel Hóa học năm 2021 thuộc về hai nhà khoa học Benjamin List (người Đức) và David MacMillan (người Mỹ) với công trình khoa học nghiên cứu sự phát triển chất hữu cơ bất đối xứng làm xúc tác. Hai nhà khoa học Benjamin List và David MacMillan đã nghiên cứu và phát triển hình thức xúc tác hữu cơ không đối xứng (asymmetric organocatalysis) trong quá trình hình thành phân tử. Nghiên cứu này có thể ứng dụng vào nghiên cứu dược phẩm đồng thời giúp hóa học trở nên thân thiện hơn với môi trường.
- Năm 2020: Giải Nobel Hóa học năm 2020 thuộc về hai nhà hóa học nữ, gồm nhà hóa học Emmanuelle Marie Charpentier (người Pháp) và nhà hóa học Jennifer Jennifer Anne Doudna (người Mỹ) với công trình phát triển phương pháp chỉnh sửa gene, mở đường cho những phương thức chữa bệnh mới.
- Năm 2019: Ba nhà khoa học gồm John B.Goodenough (người Mỹ), M.Stanley Wittingham (người Anh) và Akira Yoshino (người Nhật Bản) được trao giải Nobel Hóa học 2019 với công trình nghiên cứu và phát triển các loại pin lithium-ion. Phát minh này rất quen thuộc với con người, đặc biệt phổ biến trong các thiết bị điện tử như điện thoại di động, xe hơi, các thiết bị giải trí, y tế, xe điện, hàng không... Hội đồng Giải thưởng Nobel đánh giá pin lithium-ion đã tạo ra một cuộc cách mạng cho cuộc sống của con người kể từ khi có mặt trên thị trường vào năm 1991, và loại pin này là "lợi ích vĩ đại nhất đối với nhân loại".
- Năm 2018: Ba nhà khoa học gồm Frances H.Arnold (người Mỹ), George P.Smith (người Mỹ) và Ngài Gregory P.Winter (người Anh) được trao giải Nobel Hóa học 2018 nhờ những nghiên cứu đột phá trong lĩnh vực enzyme và kháng thể, đóng góp cho sự phát triển của ngành hóa chất và dược phẩm. Công trình của ba nhà khoa học trên đề cao sức mạnh của sự tiến hóa, thể hiện thông qua tính đa dạng của sự sống, đem lại lợi ích tối đa cho con người.
- Năm 2017: Ba nhà khoa học Jacques Dubochet (người Thụy Sỹ), Joachim Frank (người Mỹ) và Richard Henderson (người Anh) được trao giải Nobel Hóa học 2017 nhờ phát triển kính hiển vi điện tử nghiệm lạnh (cryo-electron microscopy) để xác định cấu trúc phân tử có độ phân giải cao trong dung dịch.
- Năm 2016: Ba nhà khoa học Jean-Pierre Sauvage (người Pháp), J.Fraser Stoddart (người Mỹ) và Bernard L. Feringa (người Hà Lan) nhận được giải thưởng Nobel Hóa học 2016 nhờ thiết kế và chế tạo ra các cỗ máy phân tử (hay còn gọi là cỗ máy nano). Bộ ba nhà khoa học này đã thành công trong việc nối các phân tử lại với nhau để thiết kế nên một chiếc máy nâng và các động cơ tí hon cùng với các cơ bắp cực nhỏ. Từ những nghiên cứu trên, họ đã phát triển được những cỗ máy nhỏ nhất thế giới. Nó cho thấy con người có thể tạo ra những cỗ máy nhỏ chỉ bằng 1/1.000 một sợi tóc.
- Năm 2015: Ba nhà khoa học gồm Tomas Lindahl (người Thụy Điển), Paul Modrich (người Mỹ) và Aziz Sancar (mang hai quốc tịch Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ), cùng vinh dự nhận giải Nobel Hóa học 2015, với công trình nghiên cứu về cách thức tế bào sửa chữa những ADN bị hư hại. Nghiên cứu này đã giúp cung cấp kiến thức cơ bản về hoạt động của một tế bào sống, đồng thời cung cấp kiến thức về những nguyên nhân gây ra một số chứng bệnh di truyền ở cấp độ phân tử và những cơ chế đằng sau quá trình phát triển ung thư, lão hóa. Công trình này đã góp phần mở ra các phương pháp mới trong việc điều trị bệnh ung thư.
- Năm 2014: Ba nhà khoa học là Eric Betzig (người Mỹ), William Moerner (người Mỹ) và nhà khoa học Stefan Hell (người Đức) đoạt giải Nobel Hóa học 2014 vì có công mở ra một cánh cửa vào "thế giới nano" thông qua việc phát triển kỹ thuật kính hiển vi phát huỳnh quang siêu phân giải. Thành tựu mang tính đột phá của họ đã đưa việc sử dụng kính hiển vi quang học vào phạm vi nano... giúp chúng ta có thể ngắm nhìn thế giới nano.
- Năm 2013: Ba nhà khoa học gồm Martin Karplus (người Mỹ gốc Áo), Michael Levitt (người Mỹ gốc Anh) và Arieh Warshel (mang hai quốc tịch Mỹ và Israel) cùng vinh dự nhận giải Nobel Hóa học 2013 với nghiên cứu phát triển của mô hình máy tính mô phỏng và dự đoán kết quả của các phản ứng hóa học vô cùng phức tạp, mở ra cơ hội phát triển các loại dược phẩm mới có hiệu quả điều trị tốt hơn…/.
An Ngọc (tổng hợp)
