II. Cơ cấu tổ chức

 Mốc lịch sử đánh dấu sự hình thành của EU là bản ”Tuyên bố Schuman” ngày 09/5/1950 (Ngày châu Âu) với đề nghị đặt toàn bộ nền sản xuất gang thép của Đức và Pháp dưới một cơ quan quyền lực chung, một tổ chức mở cửa để các nước châu Âu khác cùng tham gia. Năm 1951, Hiệp ước thành lập Cộng đồng than thép châu Âu (ECSC) (tổ chức tiền thân của EU) được ký kết với sự tham gia của Pháp, Đức, I-ta-li-a, Bỉ, Hà Lan và Lúc-xăm-bua nhằm thống nhất việc sản xuất và phân phối hai sản phẩm chính là thép và than trên toàn lãnh thổ châu Âu. Sau hơn 60 năm hình thành và phát triển, EU được xây dựng từng bước với mức độ liên kết giữa các thành viên ngày càng mở rộng và sâu sắc trên nhiều lĩnh vực. Cùng với phát triển về chiều sâu, EU cũng trải qua nhiều đợt mở rộng, kết nạp nhiều thành viên mới.

EU là một thực thể kinh tế, chính trị đặc thù. Về cơ bản, EU có 08 định chế chính là: Hội đồng châu Âu, Hội đồng Bộ trưởng, Nghị viện châu Âu, Uỷ ban châu Âu, Tòa án Công lý châu Âu, Ngân hàng Trung ương châu Âu, Cơ quan Đối ngoại châu Âu và Tòa kiểm toán châu Âu.

 1. Hội đồng châu Âu (European Council):

- Hội đồng châu Âu là cơ quan quyền lực cao nhất của EU gồm nguyên thủ 27 nước thành viên, Chủ tịch Hội đồng châu Âu và Chủ tịch EC. Hội đồng đưa ra định hướng và ưu tiên chính trị cho cả khối. Các quyết định của Hội đồng châu Âu chủ yếu được thông qua theo hình thức đồng thuận.

- Chủ tịch Hội đồng châu Âu (President of the European Council) có nhiệm kỳ 2,5 năm (tối đa 2 nhiệm kỳ).

2. Hội đồng Bộ trưởng (Council of the European Union hoặc Council of Ministers hoặc Council):

- Hội đồng Bộ trưởng gồm đại diện (thường ở cấp Bộ trưởng) của các quốc gia thành viên là cơ quan đưa ra chính sách trong các lĩnh vực cụ thể và khuyến nghị EC xây dựng các đạo luật chung.

- Ngoài Hội đồng Ngoại trưởng do Đại diện cấp cao của EU về Chính sách Đối ngoại và An ninh làm chủ tịch, Chủ tịch Hội đồng các Bộ trưởng khác do nước Chủ tịch luân phiên đảm nhiệm.

3. Nghị viện Châu Âu (European Parliament – EP):

Nghị viện châu Âu có chức năng chính là cùng Hội đồng Bộ trưởng ban hành luật pháp, giám sát các cơ quan của Liên minh châu Âu, đặc biệt là Ủy ban châu Âu. Nghị viện có quyền thông qua hoặc bãi miễn các chức vụ ủy viên Ủy ban châu Âu, có thẩm quyền phê duyệt ngân sách của EU.

Từ năm 1979, các Nghị sĩ của Nghị viện Châu Âu được bầu trực tiếp, nhiệm kỳ 5 năm[1], mỗi nước thành viên có ít nhất 6 ghế và nhiều nhất 96 ghế.

Nghị viện Châu Âu nhiệm kỳ 2019-2024 gồm 751 nghị sĩ được chia thành 08 nhóm chính trị khác nhau (không phân chia theo quốc tịch). Các nhóm Đảng chính của EP: (1) đảng Nhân dân châu Âu – EPP (trung hữu):  179 ghế; (2) Nhóm Xã hội Dân chủ - S&D (trung tả): 153 ghế; (3) Liên minh Tự do và Dân chủ châu Âu – ALDE (tự do): 105 ghế, (4) Đảng Xanh – Green/EFA: 69 ghế; (5) Nhóm Bảo thủ và Cải cách châu Âu – ECR (chống thuyết liên bang): 63 ghế; (6) Nhóm Châu Âu của các quốc gia và Tự do – ENF (cực hữu): 58 ghế;  (7) Nhóm Châu Âu vì Tự do và Dân chủ trực tiếp – EFDD (cực hữu): 54 ghế;  (8) Nhóm Cánh tả Thống nhất Châu Âu - Cánh tả Xanh Bắc Âu- GUE/NGL (từ các Đảng cộng sản theo tư tưởng Châu Âu truyền thống, thiên hướng cực tả): 38 ghế.

4. Ủy ban Châu Âu (European Commission - EC)[2]

- Ủy ban châu Âu là cơ quan hành pháp của khối. EC hoạt động độc lập, có chức năng xây dựng, kiến nghị các đạo luật của EU, thực thi, áp dụng và giám sát việc triển khai các hiệp ước và điều luật của EU, sử dụng ngân sách chung để thực hiện các chính sách chung của cả khối theo quy định.

- Chủ tịch EC do nguyên thủ các nước thành viên nhất trí đề cử và phải được EP phê chuẩn. EC có 27 ủy viên và 01 Chủ tịch từ 27 nước thành viên, các ủy viên được bổ nhiệm trên cơ sở thỏa thuận giữa các nước thành viên và được Nghị viện phê chuẩn, nhiệm kỳ 5 năm.

          5. Cơ quan Đối ngoại của châu Âu (European External Action Service)

          - Cơ quan Đối ngoại châu Âu (EEAS) được thành lập sau khi Hiệp ước Lít-xbon có hiệu lực và bắt đầu chính thức hoạt động từ ngày 01/12/2010. Đây là Cơ quan (có nhiều chức năng và nhiệm vụ giống Bộ Ngoại giao) chuyên trách về chính sách đối ngoại và an ninh của châu Âu. Người đứng đầu EEAS là Đại diện cấp cao phụ trách về chính sách đối ngoại và an ninh kiêm Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu.

          - EEAS hoạt động hoàn toàn độc lập và có ngân sách riêng, có nhiệm vụ kiến nghị các chính sách về đối ngoại và an ninh để các nước thành viên EU thông qua. 

- Giám đốc EEAS là người đứng thứ hai sau Đại diện cấp cao chuyên điều hành các phòng ban chia theo khu vực, địa bàn như: châu Á, châu Mỹ, Trung Đông và khư vực lận cận ở phía Nam, Nga, các nước láng giềng Đông Âu và Tây Ban-kan, các vấn đề toàn cầu và đa phương. Ngoài ra, EEAS có các bộ phận chuyên về chính sách an ninh, hoạch định chính sách chiến lược, các vấn đề pháp lý, tổ chức nội bộ, thông tin và ngoại giao công, kiểm toán nội bộ và thanh tra, lưu trữ dữ liệu cá nhân.

6. Tòa Công lý châu Âu (The Court of Justice)

- Có thẩm quyền tư pháp đối với các vấn đề liên quan đến luật pháp của EU. Bao gồm hai tòa chính là: "Tòa sơ thẩm châu Âu" (European General Court) và "Tòa án Công lý châu Âu" (EuropeanCourt of Justice). Tòa Công lý châu Âu bao gồm 27 thẩm phán, đại diện cho 27 quốc gia thành viên EU, do các chính phủ thỏa thuận bổ nhiệm, nhiệm kỳ 06 năm. Chủ tịch của Tòa Công lý châu Âu được bầu bởi các thẩm phán với nhiệm kỳ 03 năm có thể tái bổ nhiệm. Chủ tịch chịu trách nhiệm điều khiển các phiên xét xử cũng như các cuộc thảo luận.

- Tòa án có vai trò độc lập và có quyền bác bỏ những quy định của các tổ chức của Ủy ban châu Âu và Chính phủ các nước thành viên nếu những quy định này bị coi là không phù hợp với luật EU.

7. Ngân hàng Trung ương Châu Âu (The European Central Bank)

-Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) phụ trách về chính sách tiền tệ của khu vực Ơ-rô (19 nước thành viên), bao gồm: ổn định giá trị của đồng Ơ-rô, ổn định cung tiền, kiểm soát lãi suất, cứu các ngân hàng của các thành viên khu vực sử dụng Ơ-rô có nguy cơ đổ vỡ. Điều hành ngân hàng là Ban giám đốc, đứng đầu là Chủ tịch và Hội đồng các Thống đốc bao gồm thành viên của Ban Giám đốc và đại diện các ngân hàng trung ương trong thuộc hệ thống các ngân hàng trung ương châu Âu (ESCB). Bốn thành viên của Ban Điều hành thường là các đại điện của ngân hàng trung ương Pháp, Đức, I-ta-li-a và Tây Ban Nha.

          -Hệ thống các ngân hàng trung ương châu Âu (ESCB) bao gồm ECB và các ngân hàng trung ương của 27 thành viên Liên minh châu Âu quản lý tiền tệ của khu vực sử dụng đồng Ơ-rô được gọi là Hệ thống Ơ-rô (Eurosystem), bao gồm ECB và các thống đốc của các ngân hàng quốc gia khu vực Ơ-rô.

8. Tòa kiểm toán châu Âu (The European Court of Auditors)

Cơ quan này không có quyền tư pháp nhưng có quyền (i) kiểm tra các sổ sách kế toán để bảo đảm ngân sách của Cộng đồng được chi tiêu chính xác; (ii) lập báo cáo kiểm toán cho mỗi năm tài chính đệ trình Hội đồng và Nghị viện châu Âu, và cho ý kiến về pháp luật tài chính và các hành động chống gian lận. 

Ngoài ra, cònEU có một số cơ quan khác:

- Ủy ban kinh tế và xã hội châu Âu: đại diện cho các tổ chức kinh tế và xã hội như giới chủ, giới làm công, công đoàn và tổ chức của người tiêu dùng.

- Ủy ban vùng: đại diện chính quyền vùng và địa phương.

- Thanh tra (Ombudsman): thanh tra các khiếu nại về hành chính trong các cơ quan của Liên minh.

- Kiểm soát bảo vệ dữ liệu châu Âu: bảo mật các thông tin cá nhân.

- Ngân hàng đầu tư châu Âu: đầu tư tài chính cho các dự án phát triển kinh tế trong và ngoài Liên minh, và hỗ trợ các công ty nhỏ thông qua Quỹ đầu tư châu Âu.

 

[Nguồn: Bộ Ngoại giao]