Thông tin tổng quan về Liên hợp quốc

1. Mục đích, tôn chỉ hoạt động của Liên hợp quốc:

Trong nửa đầu thế kỷ XX, hai cuộc chiến tranh thế giới đã gây ra nhiều tổn thất lớn cho nhân loại. Từ hậu quả của hai cuộc chiến tranh này, nguyện vọng cao nhất của mọi quốc gia, dân tộc chính là có hoà bình, ổn định bền vững, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, không còn phải thấp thỏm lo âu bởi bóng ma chiến tranh, xung đột, đói nghèo. Trong bối cảnh đó, đại diện từ 50 quốc gia đã nhóm họp tại San Francisco, bang California, Mỹ từ ngày 25/4-26/4/1945 để ký kết Hiến chương Liên hợp quốc (LHQ). Sau khi 5 cường quốc thắng trận (Trung Quốc, Pháp, Liên Xô, Anh và Mỹ) và phần lớn các nước ký kết phê chuẩn Hiến chương, LHQ chính thức đi vào hoạt động vào ngày 24/10/1945, đặt trụ sở tại thành phố New York (Mỹ).

Theo Điều 1 của Hiến chương, LHQ được thành lập nhằm bốn mục đích sau:

(i) Duy trì hoà bình và an ninh quốc tế; (ii) Thúc đẩy quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng về quyền lợi giữa các dân tộc và nguyên tắc dân tộc tự quyết; (iii) Thực hiện hợp tác quốc tế thông qua giải quyết các vấn đề quốc tế trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hoá và nhân đạo, thúc đẩy và tôn trọng các quyền con người và quyền tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, giới tính, ngôn ngữ và tôn giáo; (iv) Xây dựng LHQ làm trung tâm điều hoà các nỗ lực quốc tế vì các mục tiêu chung.

Các tôn chỉ hoạt động chủ đạo của LHQ quy định trong Hiến chương là:

(i) Bình đẳng về chủ quyền; (ii) Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị quốc gia; (iii) Không đe doạ sử dụng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế; (iv) Không can thiệp vào công việc nội bộ các nước; (v) Tôn trọng các nghĩa vụ quốc tế và luật pháp quốc tế; (vi) Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hoà bình.

2. Cơ cấu tổ chức của Liên hợp quốc:

Theo Hiến chương LHQ, LHQ gồm 6 cơ quan chính là:

- Đại hội đồng (ĐHĐ): là cơ quan thảo luận và hoạch định chính sách mang tính đại diện bao trùm nhất của LHQ, gồm tất cả 193 quốc gia thành viên. Vào tháng 9 hàng năm, các vị Nguyên thủ và Lãnh đạo các quốc gia thành viên LHQ tụ họp tại Trụ sở LHQ ở New York, Hoa Kỳ để bắt đầu phiên thảo luận của Khóa họp thường niên ĐHĐ LHQ. Các thành viên ĐHĐ đều bình đẳng, không phân biệt quốc gia lớn hay nhỏ, mỗi quỗc gia thành viên đều được một phiếu bầu. Hàng năm, ĐHĐ bầu ra Chủ tịch các Khóa họp thường niên với nhiệm kỳ 1 năm.

 - Hội đồng Bảo an (HĐBA): có trách nhiệm chính là gìn giữ hoà bình và an ninh quốc tế. HĐBA có 15 Ủy viên, trong đó có 5 Ủy viên thường trực (Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp) và 10 Ủy viên không thường trực được bầu đại diện cho các nhóm khu vực. Mỗi ủy viên đều có một phiếu bầu. Theo Hiến chương, HĐBA có thể áp dụng các biện pháp nhằm giải quyết hoà bình các tranh chấp, xung đột và khi cần thiết, có thể sử dụng các biện pháp, kể cả trừng phát, cưỡng chế và vũ lực, nhằm loại trừ các mối đe doạ, phá hoại hoà bình, hoặc các hành động xâm lược. Các quyết định và nghị quyết của HĐBA khi đã được thông qua đều mang tính chất ràng buộc và tất cả các thành viên của LHQ đều có trách nhiệm phải tôn trọng và thi hành. Chức Chủ tịch HĐBA được luân phiên giữa các nước ủy viên theo từng tháng.

- Hội đồng Kinh tế-Xã hội (ECOSOC): là cơ quan soạn thảo và điều phối các chính sách thúc đẩy hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội và nhân quyền của LHQ, và được đặt dưới quyền của ĐHĐ. Phần lớn các nghị quyết và quyết định của ĐHĐ LHQ về kinh tế, xã hội, nhân quyền và nhân đạo đều bắt nguồn từ các khuyến nghị do ECOSOC trình lên. Hội đồng Kinh tế-Xã hội có 54 thành viên do ĐHĐ bầu ra với nhiệm kỳ 3 năm. Đây cũng là diễn đàn chính của LHQ để thảo luận, đánh giá và đưa ra những ý tưởng và sang kiến thúc đẩy triển khai phát triển bền vững.

- Hội đồng Quản thác: được thành lập theo Chương XIII của Hiến chương LHQ có nhiệm vụ giám sát quốc tế đối với 11 vùng lãnh thổ quản thác được đặt trong Hệ thống theo các thoả thuận riêng với quốc gia quản lý các vùng lãnh thổ này. Đến năm 1994, tất cả các vùng lãnh thổ quản thác này đã trở thành các vùng tự trị hoặc dành được độc lập.

- Toà án Quốc tế: là cơ quan pháp lý chính của LHQ và có trụ sở ở La Hay (Hà Lan). Chức năng chính của Toà án Quốc tế là giải quyết hoà bình các tranh chấp quốc tế, các vụ kiện do các quốc gia đưa lên phù hợp với luật pháp quốc tế. Mục tiêu của Toà án là áp dụng các tập quán quốc tế để thiết lập các quy tắc được các quốc gia liên quan chính thức công nhận; các thông lệ quốc tế được chấp nhận như luật; các nguyên tắc chung của luật pháp quốc tế được các quốc gia công nhận; các phán quyết của các toà án… Toà án cũng khuyến nghị ĐHĐ, HĐBA về lĩnh vực luật pháp, các vấn đề luật pháp nổi lên trong phạm vi hoạt động của các cơ quan này.

- Ban Thư ký: gồm một Tổng Thư ký (TTK) và các nhân viên giải quyết các công việc hàng ngày của LHQ. TTK là viên chức quan lý cao nhất của tổ chức này, do ĐHĐ bổ nhiệm theo kiến nghị của HĐBA với nhiệm kỳ 5 năm. Kể từ khi thành lập năm 1945 đến nay, LHQ đã có 9 vị TTK, gần đây nhất là TTK Atonio Guterres (tại vị từ tháng 1/2017 đến nay).

Ngoài ra trong hệ thống LHQ còn có rất nhiều các Chương trình, Quỹ, Cơ quan chuyên môn với bộ máy và ngân sách riêng. Các Chương trình và Quỹ có ngân sách hoạt động được lấy từ đóng góp tự nguyện trong khi đó các Cơ quan chuyên môn có ngân sách lấy từ cả nguồn đóng góp tự nguyện và đóng góp theo phân bổ hành năm.

- Các Quỹ và Chương trình:  Chương trình phát triển LHQ (UNDP), Chương trình Môi trường LHQ (UNEP), Quỹ Dân số LHQ (UNFPA), UN-Habitat, Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF), Chương trình Lương thực LHQ (WFP).

- Các Cơ quan chuyên môn: Tổ chức Nông lương LHQ (FAO), Tổ chức Hàng không Quốc tế (ICAO), Quỹ quốc tế về Phát triển nông nghiệp (IFAD), Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục LHQ (UNESCO), Tổ chức Phát triển Công nghiệp LHQ (UNIDO), Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO), Liên minh Bưu chính Quốc tế (UPU), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO), Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), Ngân hàng Thế giới (WB).

                                                   (Nguồn: Bộ Ngoại giao, cập nhật đến 10/2022)