Trận chiến đấu Phòng Không 17/9/1967

Thực hiện kế hoạch mở rộng chiến tranh, leo thang đánh phá ra miền Bắc, từ tháng 4.1966 Tổng thống Mĩ Giônxơn đã ra lệnh sử dụng máy bay ném bom chiến lược B-52 đánh phá các mục tiêu ở Quảng Bình, khu vực cửa khẩu Việt - Lào trên đường 12, nhằm hỗ trợ cho chiến lược “chiến tranh cục bộ” của Mĩ ở chiến trường miền Nam, ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc cho Cách mạng miền Nam, uy hiếp tinh thần chiến đấu của quân và dân cả nước ta. Trước âm mưu và hành động của không quân Mĩ, tháng 7.1966, Bộ tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân quyết định đưa Trung đoàn tên lửa 238, đơn vị tên lửa đầu tiên vào hoạt động trên chiến trường Quân khu 4, làm nhiệm vụ cơ động phục kích, phối hợp chiến đấu với các lực lượng phòng không trên địa bàn, tập trung nghiên cứu tìm ra cách đánh máy bay B-52.
Ngay sau khi nhận nhiệm vụ, Ban chỉ huy Trung đoàn 238 gấp rút triển khai kế hoạch tác chiến, đưa 2 tiểu đoàn tên lửa 81 và 83 vào các trận địa phục kích ở Quảng Bình và Vĩnh Linh, còn lại 2 tiểu đoàn 82 và 84 bố trí ở địa bàn phía bắc Quân khu 4, sẵn sàng hỗ trợ và thay thế khi cần thiết. Mặc dù việc tổ chức hành quân cơ động 2 tiểu đoàn tên lửa vào chiến trường gặp nhiều khó khăn phức tạp, do yêu cầu phải bảo đảm tính năng kĩ - chiến thuật của nhiều loại xe máy, khí tài hiện đại, đồng thời phải đối phó với hoạt động đánh phá ác liệt của máy bay địch, nhưng với ý chí quyết tâm vượt lên mọi hi sinh gian khổ, được sự phối hợp giúp đỡ kịp thời của Bộ tư lệnh Quân khu 4, các lực lượng vũ trang và nhân dân địa phương, sau nhiều tháng vừa chiến đấu, vừa hành quân cơ động vượt qua chặng đường gần 600 km, Trung đoàn 238 đã hoàn thành nhiệm vụ đưa toàn bộ vũ khí khí tài của 2 tiểu đoàn tên lửa vào vị trí chiến đấu bảo đảm bí mật, an toàn, sẵn sàng đánh trả máy bay B-52 của địch.
Ngày 15.3.1967, Trung đoàn tổ chức trận đánh B-52 đầu tiên trên chiến trường Quảng Bình - Vĩnh Linh, nhưng không thực hiện được do khí tài của Tiểu đoàn 83 không ổn định. Ngày 17.3, không quân Mĩ phát hiện rađa của Tiểu đoàn 83 và sử dụng hàng trăm lần chiếc máy bay chiến thuật tập trung đánh vào trận địa, phá huỷ khí tài và gây nhiều tổn thất cho đơn vị. Sau trận đánh này, mặc dù chỉ còn Tiểu đoàn 81 sẵn sàng chiến đấu, nhưng đơn vị đã nhanh chóng ổn định tình hình, tiếp tục chiến đấu đánh trả các đợt đánh phá của địch, chủ yếu là máy bay chiến thuật và máy bay trinh sát, ngày 19.5 Trung đoàn diệt gọn một tốp 2 chiếc F-4, ngày 6.7 diệt gọn một tốp 2 chiếc F-105. Trước yêu cầu nhiệm vụ nghiên cứu cách đánh máy bay B-52 vẫn chưa hoàn thành, Bộ tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân quyết định tăng cường cho Trung đoàn 238 về mọi mặt, đồng thời chỉ thị đưa 2 tiểu đoàn tên lửa 82 và 84 vào thay thế các tiểu đoàn 81 và 83, với quyết tâm phải bắn rơi bằng được máy bay B-52.
Trên cơ sở kinh nghiệm chiến đấu và thực tế chiến trường, Ban chỉ huy Trung đoàn sử dụng Tiểu đoàn Tên lửa 84 làm nhiệm vụ đánh trước tại trận địa phía tây Vĩnh Linh, đồng thời bố trí Tiểu đoàn Tên lửa 82 ở phía đông làm lực lượng dự bị. Tuy nhiên, trong tháng 8.1967 không quân Mĩ cũng tăng cường hoạt động trinh sát, đánh phá và sử dụng các thủ đoạn gây nhiễu mới nhằm vô hiệu hoá, săn lùng và tiêu diệt các trận địa tên lửa của ta, vì vậy trong thời gian này, nhiều lần Tiểu đoàn 84 phát sóng nhưng gặp nhiễu nặng không đánh được, hoặc có lần phát hiện được B-52 khi mục tiêu bay ra, nhưng do xử lí không phù hợp, bị địch phóng tên lửa không đối đất vào trận địa, gây một số tổn thất về người và phương tiện. Trước tình hình đó, để có thể hoàn thành nhiệm vụ đánh B-52, Ban chỉ huy Trung đoàn quyết định tập trung cao nhất về lực lượng và khí tài để xây dựng 1 tiểu đoàn tên lửa mạnh trên cơ sở Tiểu đoàn Tên lửa 84 (Tiểu đoàn hỗn hợp 84) do Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Đình Phiên chỉ huy, đồng thời tổ chức rút kinh nghiệm, kịp thời tìm giải pháp khắc phục nhiễu hiệu quả, bảo đảm cho trận đánh giành thắng lợi. Với những cố gắng và biện pháp cụ thể như trên, vào lúc 17 giờ 3 phút ngày 17.9 tại trận địa T5 Nông trường Quyết Thắng, sau khi phát hiện chính xác mục tiêu, Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Đình Phiên ra lệnh phóng 2 quả tên lửa, bám sát mục tiêu bằng tay, bắn rơi 1 máy bay B-52 ở độ cao 11 km.

Trận chiến đấu ngày 17.9.1967 của Tiểu đoàn Tên lửa 84 (Trung đoàn tên lửa 238) là trận bắn rơi máy bay B-52 đầu tiên của bộ đội Tên lửa phòng không Việt Nam. Trận đánh để lại nhiều kinh nghiệm quý, là cơ sở bước đầu hình thành cách đánh máy bay B-52, được các đơn vị tên lửa phòng không tiếp tục nghiên cứu, phát triển và vận dụng hiệu quả, góp phần đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại của không quân và hải quân Mĩ ra miền Bắc mà đỉnh cao là thắng lợi của Chiến dịch phòng không Hà Nội - Hải Phòng (18-29.12.1972). Với chiến công này, ngày 19 và 20.9.1967 toàn thể cán bộ, chiến sĩ và nhân dân Vĩnh Linh được Bộ tổng tham mưu và Chủ tịch Hồ Chi Minh gửi thư khen; Trung đoàn Tên lửa 238 vinh dự được Nhà nước, Quốc hội tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Hai. 

Nguồn: Bách Khoa toàn thư Quân sự Việt Nam, Quyển 1: Lịch sử Quân sự (Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân - năm 2015)