75 năm tác phẩm “Cần kiệm liêm chính” của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Những giá trị còn mãi

Hà Nội (TTXVN 14/5/2024) Trong lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp diễn ra quyết liệt, giữa năm 1949, với bút danh Lê Quyết Thắng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bốn bài báo có tiêu đề: “Thế nào là Cần”, “Thế nào là Kiệm”, “Thế nào là Liêm” và “Thế nào là Chính” đăng trên báo Cứu quốc, nhằm giáo dục cho cán bộ, đảng viên về đạo đức cách mạng, bảo đảm cho sự nghiệp “kháng chiến, kiến quốc” thắng lợi. 75 năm đã trôi qua, nhưng tác phẩm “Cần kiệm liêm chính” vẫn giữ nguyên tính thời sự và có giá trị lý luận-thực tiễn sâu sắc.

 

          * “Thiếu một đức, thì không thành người”

         Nếu trong tác phẩm "Đời sống mới" (3/1947), Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh phải thực hành “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” thì đến tác phẩm “CẦN KIỆM LIÊM CHÍNH” (là tập hợp 4 bài báo, đăng trên Báo Cứu Quốc các số ra các ngày:  30/5, 31/5, 1/6 và 2/6/1949), Người coi “tứ đức” là nền tảng của Đời sống mới, nền tảng của Thi đua ái quốc và luận giải “tứ đức” trong tổng thể của trời, đất, con người và mối quan hệ của mùa - trời; của phương - đất; của đức - người.

         Mở đầu tác phẩm, Người khẳng định “Cần, Kiệm, Liêm, Chính là nền tảng của Đời sống mới, nền tảng của Thi đua ái quốc.

         Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông

         Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc

         Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính

         Thiếu một mùa thì không thành trời

         Thiếu một phương thì không thành đất

         Thiếu một đức thì không thành người” (1).

         Sau đó, Người đi vào phân tích về từng đức tính để “cho mọi người hiểu rõ, mọi người đều thực hành” (2). 

         Trong đoạn viết về“Cần”, Bác giải thích rõ: “Cần tức là siêng năng, chăm chỉ, cố gắng dẻo dai” (3).

Bác nhấn mạnh: “Người siêng năng thì mau tiến bộ. Cả nhà siêng năng thì chắc ấm no. Cả làng siêng năng thì làng phồn thịnh. Cả nước siêng năng thì nước mạnh giàu” (4).

Bác cũng chỉ rõ: “Muốn cho chữ Cần có nhiều kết quả hơn, thì phải có kế hoạch cho mọi công việc. Nghĩa là phải tính toán cẩn thận, sắp đặt gọn gàng… Vì vậy, siêng năng và kế hoạch phải đi đôi với nhau” (5).

Bác cũng chỉ ra: “Lười biếng là kẻ địch của chữ cần... Vì vậy, lười biếng cũng là kẻ địch của dân tộc. Do vậy, người lười biếng là có tội với đồng bào, với Tổ quốc” (6).  

 

          Giảng giải về “Kiệm”, Người khẳng định: “Kiệm “là tiết kiệm, không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi. CẦN với KIỆM, phải đi đôi với nhau, như hai chân của con người” (7).

Không chỉ dừng lại ở tiết kiệm của cải, Bác còn nhắc nhở: “Thời giờ cũng cần phải tiết kiệm như của cải. Của cải nếu hết, còn có thể làm thêm. Khi thời giờ đã qua rồi, không bao giờ kéo nó trở lại được… Muốn tiết kiệm thời giờ, thì việc gì ta cũng phải làm cho nhanh chóng, mau lẹ. Không nên chậm rãi. Không nên "nay lần mai lữa" (8).

Kết thúc bài báo, Người kết luận: “Kết quả CẦN cộng với kết quả KIỆM là: bộ đội sẽ đầy đủ, nhân dân sẽ ấm no, kháng chiến sẽ mau thắng lợi, kiến quốc sẽ mau thành công, nước ta sẽ mau giàu mạnh ngang hàng với các nước tiên tiến trên thế giới... Cho nên người yêu nước thì phải thi đua thực hành tiết kiệm” (9).  

 

         Phân tích về “Liêm”, Bác cho biết: “Liêm là trong sạch, không tham lam”. Liêm phải đi đôi với Kiệm, “Có KIỆM mới LIÊM được” (10) vì nếu sống xa xỉ, phung phí thì ắt sẽ sinh tham lam, ích kỷ. Người chỉ rõ: “Tham tiền của, tham địa vị, tham danh tiếng, tham ăn ngon, sống yên đều là BẤT LIÊM…” (11).

Để thực hiện chữ Liêm, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “cần có tuyên truyền và kiểm soát, giáo dục và pháp luật” (12). Và “cán bộ phải thực hành chữ LIÊM trước, để làm kiểu mẫu cho dân” (13).

Mặt khác, Bác cũng cho hay, “Quan tham vì dân dại”. “Nếu dân hiểu biết, không chịu đút lót, thì "quan” dù không liêm cũng phải hoá ra LIÊM. Vì vậy dân phải biết quyền hạn của mình, phải biết kiểm soát cán bộ, để giúp cán bộ thực hiện chữ LIÊM” (14) …

Người kết luận: “Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm, là một dân tộc giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh tiến bộ” (15).      

 

 

   

       Giải thích về “Chính”, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Chính nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn. Ðiều gì không đứng đắn, thẳng thắn, tức là tà. CẦN, KIỆM, LIÊM, là gốc rễ của CHÍNH. Nhưng một cây cần có gốc rễ, lại cần có ngành, lá, hoa, quả mới là hoàn toàn. Một người phải Cần, Kiệm, Liêm, nhưng còn phải CHÍNH mới là người hoàn toàn” (16).

 

 

 

       * Tấm gương sáng ngời của Bác và sức lan tỏa sâu rộng trong đời sống nhân dân

         Bằng cả cuộc đời mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng, về cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư cho mọi cán bộ, đảng viên và quần chúng noi theo. Người đã thực hành triệt để tất cả những quan niệm đạo đức mình đưa ra, thậm chí còn làm nhiều hơn, tốt hơn những gì Người đã nói.

         Về “cần”, Bác đã lao động, học tập, nghiên cứu không ngừng để tìm ra con đường cứu nước; rồi cùng với Đảng lên kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo Nhân dân làm cách mạng thành công. Về “kiệm”, Bác chính là tấm gương điển hình hiếm có về tính giản dị, thanh bạch. Dù là lãnh tụ của cả một quốc gia, nhưng Người luôn giản dị hết mức, từ ăn (cơm nắm, muối vừng); mặc (bộ ka ki màu vàng với đôi dép cao su hay đôi giày vải); đến ở (nhà sàn đơn sơ với vài vật dụng cá nhân tối cần thiết)… Về “liêm”, sự thanh liêm của Người đã được thể hiện rõ nét qua từng lời nói, hành động. Không những không bao giờ có ý nghĩ tư lợi cá nhân, người còn luôn trăn trở, nghĩ cách làm sao để dân mình có cuộc sống tốt hơn, làm sao để “ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”. Về “chính”, Người luôn khiêm tốn, yêu thương, quan tâm đến mọi tầng lớp trong xã hội. Đặc biệt, Người luôn đặt lợi ích của dân tộc lên trước hết và đã hy sinh cả cuộc đời để mang lại nền độc lập cho dân tộc, tự do cho Nhân dân...

         Có thể thấy, ở Chủ tịch Hồ Chí Minh hội đủ và thể hiện sáng rõ cả bốn đức tính cần, kiệm, liêm, chính. Chính điều này đã củng cố thêm giá trị cho tư tưởng của Người về những phẩm chất đạo đức cách mạng trên và tạo ra sức lan tỏa sâu rộng trong đời sống Nhân dân.

         Noi gương Người, trong các cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc, các thế hệ người Việt Nam, từ cán bộ đảng viên cho đến Nhân dân, đã thi đua thực hiện tốt cần, kiêm, liêm, chính. Nhờ đó, dù bị chiến tranh tàn phá nặng nề nhưng với tinh thần yêu nước, đoàn kết một lòng, ta vẫn huy động được một nguồn lực lớn về sức người sức của, đảm bảo cho các cuộc chiến giành thắng lợi. Đã có hàng vạn người con của Tổ quốc ngã xuống vì độc lập, tự do, toàn vẹn lãnh thổ, thống nhất đất nước; hàng vạn người con đã hy sinh thân mình vì cuộc sống bình yên của Nhân dân. Chính họ đã nối tiếp truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam yêu nước, cần cù, sáng tạo, hy sinh, vì một xã hội ngày mai tươi đẹp hơn.

         Trong công cuộc kiến thiết đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trên cả nước đã có hàng hàng triệu cán bộ, đảng viên, những “người tốt, việc tốt”, những Anh hùng, Chiến sĩ thi đua… tiêu biểu cho ý chí tự lực, tự cường của dân tộc; cần cù, sáng tạo, lao động với tinh thần “mình vì mọi người”, “mỗi người làm việc bằng hai”, có ý thức tiết kiệm của công, không tham ô, lãng phí... Nhờ vậy, sự nghiệp kiến thiết đất nước trước đây và công cuộc đổi mới xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay đã giành được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử.

         * Không ngừng chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng

         Ngày nay, thấm nhuần tư tưởng của Người, Đảng, Nhà nước ta đã không ngừng chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng cho mọi cán bộ, đảng viên và Nhân dân, coi đó là một nội dung quan trọng trong công tác tư tưởng, văn hóa của Đảng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về tứ đức “cần, kiệm, liêm, chính” đã đi vào nếp nghĩ, thói quen, phong cách, lối sống của đa số cán bộ, đảng viên; đồng thời cũng là tiêu chuẩn phấn đấu, tiêu chí để phân loại, đánh giá chất lượng và mức độ hoàn thành nhiệm vụ của mỗi người.

         Tuy vậy, bên cạnh những tấm gương tiêu biểu đó, vẫn có không ít cán bộ, đảng viên thoái hóa, biến chất về chính trị, tư tưởng, về đạo đức, lối sống… làm ảnh hưởng đến uy tín của Đảng, làm giảm hiệu lực quản lý của Nhà nước.

         Trong khi đó, công cuộc đổi mới đất nước ta đang đứng trước cả thời cơ và thách thức đan xen đặt ra những yêu cầu cao cả về phẩm chất và năng lực đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên. Do đó, việc đẩy mạnh giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” cho cán bộ, đảng viên là một yêu cầu vừa mang tính cơ bản, lâu dài, vừa là đòi hỏi cấp bách trong sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay.

         Tuy vậy, phải hiểu một cách sáng tạo các vấn đề mà Bác đề cập đến theo nghĩa rộng hơn, phù hợp hơn với hoàn cảnh hiện nay. Ngày nay, không thể hiểu Cần chỉ là sự cần cù, chịu khó, tự lực, tự cường, mà còn là trình độ tư duy, sự chủ động, nhạy bén nắm bắt thông tin, đánh giá tình hình, đề xuất phương hướng, tổ chức thực hiện; sự năng động, sáng tạo trong xử lý các tình huống nảy sinh của thực tiễn. Kiệm không chỉ là ý thức tiết kiệm từ cái nhỏ đến cái lớn, tiết kiệm công quỹ của tập thể... mà còn đòi hỏi sự tỉnh táo, tinh tường, nắm bắt thời cơ, vận hội, cạnh tranh có hiệu quả để làm giàu cho đất nước; đồng thời, khắc phục có hiệu quả những thách thức, rủi ro, thất thoát đối với tài sản của Nhà nước, tập thể. Liêm, bên cạnh yêu cầu phải sống trong sạch, không tham tiền của, không nịnh trên, dối dưới... còn phải đấu tranh loại bỏ bệnh tham nhũng, sự suy thoái về tư tưởng, chính trị, phẩm chất đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên có chức, có quyền gây ảnh hưởng đến uy tín của Đảng. Chính, vừa phải thẳng thắn, chính trực, làm điều thiện, tránh điều ác; còn phải công tâm, khách quan, dân chủ, gần gũi quần chúng, gần gũi cơ sở, tự phê bình và phê bình chân thực, thẳng thắn...

         Có thể thấy, dù 75 năm đã trôi qua nhưng tư tưởng, những bài học sâu sắc và tấm gương Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng nói chung và “cần, kiệm, liêm, chính” nói riêng vẫn luôn có giá trị to lớn trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng và thực hiện các phong trào thi đua yêu nước hiện nay./.